Zabid (deti ba kelum wi'ira ka ti zabid, Zabeed bii Zabid la) de la tinkatɛ n tare nɛreba ti ba zo'e paa 52,590 bɔna 'Yemens western coastal plain'.

Zabid
human settlement, city, urban area
Native labelزبيد Demese
CountryYemen Demese
Located in the administrative territorial entityAl Hudaydah Governorate Demese
Located in time zoneUTC+03:00 Demese
Coordinate location14°12′0″N 43°19′0″E Demese
Significant eventlist of World Heritage in Danger Demese
Heritage designationWorld Heritage Site Demese
World Heritage criteriaWorld Heritage selection criterion (ii), World Heritage selection criterion (iv), World Heritage selection criterion (vi) Demese
Map

Ka de la tinkɛgesi la diyima n boi Yemen, gee dɛna UNESCO World site yuum pɔsɛ la 1993 yuunɛ la puan; gee bala la za'an, 2000 yuunɛ la puan, ba yuum dikɛ ka yu'urɛ pa'asɛ la tinsɛba n tari daaŋɔ la puan deti ba wi'ira ba ti 'World Heritage in danger' la puan.

Tuusum demese

Tiŋa wa, ti ba yuum dikɛ sigɛ ‘Wadi Zabid’ la, wadi (or valley) n boi tiŋanuurɛ bɔba, de la tinkɛgesi la puan kayima n boi Yemen tiŋa la puan. Abu Musa Ashaari, Prophet Muhammads tadaana ayima, yuum ze’ele la Zabid tiŋa la puan, dee yuum tara ‘Mosque’ katɛ tiŋa la puan ti ba yuum mɛ ka n boi 628 AD, ti kelum yuum bɔna Prophet's la vom puan. Buuri malema pa’alɛ yeti, ‘mosque’ la mɛ pa’asɛ la sugulum nuurɛ bunuu zuo tuusum puan n boi Islam tiga puan.

Ayima le yɛ’ɛsa de la sahabi; ‘Amru bin Ma'adi Yakrib’ mɛ ze’ele la Zabid tiŋa puan deti a yire dɛna Zubaid yire, n boi Arabian buuri ti ba dikɛ sigɛ tiga la. Zabid n yuum de tinkatɛ Yemen tiŋa la puan ze’ele 13th ta paa 15th century la puan gee kelum bɔna tiŋasuka Arab la Muslim tiŋa la puan. Tiŋa la yagerɛ la zuo, zi’an la diyima yuum dikɛ ti didɛna la University of Zabid va’am ti ba kɔɔra gee kelum dɛna tiŋasuka Islamic sukuu duma la puan. Di yuum de la Ziyadid dynasty tiŋa la za’a tinkatɛ bɔna Ziyadid dynasty ze’ele 819–1018 la Najahid dynasty tiŋa la me ze’ele 1022–1158.

1067 yuunɛ la puan, ‘pilgrimage to Mecca’ saŋa la, the Banu Najah yizuo duma la ti Sa'id Ibn Najah yuum bɔna ba nɛŋa la, Zabid tiŋa naba bipɔ’ɔserɛ la, yuum kiŋɛ ta daam la so kineba duma la n de Ali la Asma bint Shihab la, yuum ku Ali gee dikɛ ‘Asma prisoner’.

Ba yuum tari ka ta pagɛ la paka zi’an kayima n sugɛ bɔna Zabid tiŋa la puan, dee mɔɔla, Ba yuum nyaa ta fikɛ la ka sira zuo ta lɔ tabelɛ la dɔwoko zi’an ti ka wam bisera nyɛta. Yuuma n yuun ta tole paka deo la puan la, a yuun tiregɛ mɛ dikɛ sɔɔleŋa ta’asɛ abibudibela la a pɔgeyua la sa in boi Sa'na, it a bibudibela la yuum kigɛ Zabid tiŋa la puan ta yese e paka deo la puan basɛ.

Arab tiŋa yu’urɛ Ali ibn Mahdi al-Himyari, ze’ele Yemeni Highlands la puan, n yuum nyɛ ‘Mahdid dynasty’ n boi Tihama. Ibn Mahdi la a podɔleba n yuum nyɔ tinsi la zo’e zo’e la bugum n boi Zabid saazuo bɔba. A yuum pɔ yeti eŋa wan tari ‘Abyssinians’ leme da’aberɛ puan na gee yele anɛreba la ti ba ku nɛra woo n boi tiŋa la puan hali la handicapped la za’a.

'Out of desperation', Zabid tiŋa nɛreba la yuum kaase mɛ nyɛ suŋerɛ n boi ‘Zaydi imam Ahmed ibn Sulayman’ nɛreba la zi’an ti ba suŋɛ ba zɛbɛ la al-Himyari duma la. The Zaydi tiŋa maalam katɛ ‘imam’ la yuum bo la yɔ’ɔ ti ba ku Fatiq III dɔla la ba n yuum parum bo e ti a tum la yalesi tuuma la zuo ‘homosexuality’. Fatiq III yuum ki doose la maalam katɛ la nu’usin ‘Imam’, Mahdids nu’usin, bii amiŋa soogɛpa nu’usi. Dɔla la yele ana wa zuo, da’aberɛ tuusum bii da’aberɛ yɛla la yuum yarum ba’asemɛ tiŋa la puan deti Mahdids yuum nyaa sɔɛ Zabid tiŋa la 1158 yuunɛ la puan.

Ayyubid tiŋa Naba pɔ’ɔserɛ ‘prince’ Turan Shah yuum iŋɛ la kalam zɛbɛ nyaŋɛ Yemen nɛeba la gee sɔɛ Zabid tiŋa la in boi 13 May 1174 yuunɛ la puan. Hadım Suleiman Pasha extended Ottoman's paŋa ti ba sɔna Zabid tiŋa nɛreba la 1539 yuune la puan. Zabid became the administrative headquarters of Yemen Eyalet.

Dawoodi Bohra dai Syedna Mohammad Ezzuddin me yuum wa’am Zabeed tiŋa la puan na la ba puti’irɛ ti ba kiŋɛ la Hajj gee but the Zaidi uum diŋɛ sa’am koyuuremɔ la n boi ɔɔreŋɔ la puan mɛ basɛ ti la yuum daam Syedna Ezzuddin. Eŋa n ta baŋɛ ŋwana la, a yuum iŋɛ la kalam lebe kule Zabid tiŋa puan na ki dabesa fii a lebega la puan na. Ba yuum laɛ e ti a yɔɔ bɔna la Zabid tiŋa la puan. Zina wa, la pugum ana la se’em me, Zabid bo la ‘intellectual and economic margins of modern Yemen’.

Geography Zabid Tiŋa Yalegerɛ demese

Zabid tari la tinkatɛ ti ka nɛreba zo’e paa wuu 52,590 n boi Yemen's gɔbega nu’o bɔba ko’om la nuuren ‘western coastal plain’.

‘World Heritage Site’ Tingɔŋɔ Lɔgerɔ Zi’an demese

UNESCO yuum dikɛ Zabid tiŋa pa’asɛ World Heritage Site puan la by 1993 yuunɛ la puan. Zabid's Mosque’ katɛ la karegɛ mɛ paa bɔna tiŋa la puan. Sukuu katɛ la ti ba yi’ira ti yunivɛsity ‘university’ la mɛ ta’am nyɛta. 2000 yuunɛ la puan, ba yuum dikɛ Zabid pa’asɛ la ‘List of World Heritage in Danger’ puan; ba yuum dikɛ ba pa’asɛ dɔla la Yemeni gɔmena ‘government’ la loore puan dɔla la nɔŋɔ kiileŋa la n yuum taɛ tiŋa la za’a ti zi’an woo taɛ tɔgera la.

Dɔla la UNESCO gɔŋɔ la puan, yɛa pinaasi kɔbega puan "40% n yuum tɛɛ dɛna samɛtɔ yɛa gee kale dɛna tɔnɔ yɛa bɔna tinsi puusin, gee ti yɛa si’a n yee la nyaa kelum dɛna yɛa pu’usa ana yɛɛsa yɛɛsa. Tiŋa wa duma yuum san ka pɔsɛ ni kalam bisera gee gu’ura ba buuri malema lɔgerɔ yuuma ayi la n tole la puan ti ba yuum dikɛ ba pa’asɛ ‘UNESCO World Heritage Site’ la puan la, ka yuum na sa’am ni gana bala nanana wa pugum gana ka n ani se’em wa.


Economy demese

1920 yuunɛ la puan, Zabid yuun de la Arabia tinsi la ayima zɔ’ɔra ‘indigo’. Zabid kelum zɔ’ɔra mɛ gee wɔna ‘cotton’. British tiga duma la nyaa zɛberi la buuri zɛberɛ dɔla la ba n basɛ ba ‘economy’ la n boi Zabid ‘20th century’ la puan sa la.

Viisegɔ lɔgerɔ demese