Piɔ Bii Pitɔ Zuarungu Kunkua So'olum

Pi’ɔ de la sɛla ti tu yaabeduma yuum dikɛ ba puti'irɛ zi'ire wugɛ e tara tara tuna ba tuuma bii ba tara vaara ba diisi. Magesɛ wuu: ki, mui, sukaam, nyuuni, la yɛla zo'e zo'e. Sɛla n yuum de bɔɔreka, tã’aselaa bii wurɔba laa yuum ka boi. Bala n sɔi ti tu yaabeduma la yuum dikɛ ba puti'irɛ wugɛ pi’ɔ ti ba tara vaara ba lɔgerɔ bii diisi gee malena ba malema.

Ba yuum ni dikɛ la mitesi, biiro la tadɔɔrɔ wugɛ pi’ɔ wa, sɛba ta'am kelum dikɛ miisi, biiro la tadɔɔrɔ bii ba dikɛ kinka'asi, biiro la tadɔɔrɔ wugɛ.

Pitɔ wa me boi la buuri buuri tumam so'olum la puan, tu tari la pikãra n makɛ ma'a la pibibesi.

Pitɔ la buuri la tu tuulum n bala gã tilum wa.

                                                                              PIKÃTƐ LA KA TŪULUM

                                                           

Fu san bisɛ pikãra wa, ba tari la miisi la ma'a wugera ba, sɛla n sɔi la miisi la n tari paŋa gee me wɔgɛ.

Tu yaabeduma la yuum de la kaareba. Ba yuum ni san kɔ ti uunɛ yilegɛ, ba yuum ni dikɛ ba dia la iŋɛ la pikãra wa puusin ze'ele bii ba dikɛ iŋɛ ba bã puan gee kina lɔɔsa fĩi fĩi dita gee da'ara ba boti sɛla.

Daami sa la ti sɛla n yuum de ligeri yuum nan ka bɔna la, ba yuum ni san bɔta ti ba da naafɔ, ba yuum ni dikɛ la pikãtɛ wa nyi'isɛ la ki mi'i tari kiŋɛ ta tee naafɔ la. Bii ba yuum ni san bɔta samanɛ bii kɔɔsum ba yuum ni dikɛ la pikãtɛ wa kelum nyi'isɛ la ki tari kiŋɛ ta to'e samanɛ bii kua zi’an la.

Kuurɛ yuum ni san le bɔna la se'em yire, a duma yuum ni dikɛ la pikãtɛ wa tɔ kemɔlega iŋɛ bini mi'i, iŋɛ suma iŋɛ kuyima puan gee kelum iŋɛ tɛa me iŋɛ kuyima puan ti la iŋɛ pitɔ tutã ti ba dikɛ malum kuurɛ malema la. Ba wan kelum dikɛ pikãra tuseto ze'ele zinzaka la puan ti sɛba n lageseri lɔgerɔ kina na ti ba po suŋɛ kuurɛ la ka'asa ita bini.

Pikuna n yuum de lɔgekãtɛ lɔgerɔ la zã'a puan. Lɔgekuna tuulum kankaŋi yuum kɔ'ɔm dɛna la ba tara lɔgerɔ n zo'e ita ku puan. Ku me yuum kɔ'ɔm ba’am kãregɛ mɛ kaŋɛ ti pɔka tara ku kina da'a.

Pimagiseŋa.

Piseko n makɛ ma'a wa, ba ni dikɛ la miisi bii mitesi wugɛ ku.

Pikuna tuulum yele de la ba tari ku lagesera la lɔgerɔ kina dɛɛnduma yɛa. Ba dɛɛma yire san tara kuurɛ, ba yuum ni dikɛ la pituna wa tuyi, iŋɛ suma iŋɛ kuyima puan gee iŋɛ tɛa me iŋɛ kuyima la me puan gee nyaa iŋɛ kamiŋebɔ, yaarum, nɛnkɛ'ɛŋa la kɔlegɔ duma sagelɛ tu puan tari kiŋɛ ba dɛɛma yire kuurɛ la.

Pɔka yuum ni san le yeti ka tɔ ki, ka yuum ni dikɛ la pimagesega wa ta loe ki pikãtɛ la puan bii bãarɛ puan nyaa tari kiŋɛ tɔɔren ta tɔ.

Pɔgesi yuum kelum tara la piseto n makɛ ma'a la kina da'a. Sansɛka woo ti pɔka yɛ’ɛsa da'a ti ka ta koose bii ka ta da lɔgerɔ da'an, pikuna wa n de piseko ti ka ni tari kiŋɛ ta da ka boti ka da sɛla la. Sɛla n sɔi la pikuna n ani fagefaga gee makɛ ma'a ta’am zãla.

Ba yuum ni san le kɔ ti dia seke dikerɛ, ba yuum ni tara la pimagisa wa kina ŋmata bii buna ki la. Ba yuum ni san le yeti ba ta yɔ bitɔ bii bɛresi, pikuna wa ti ba yuum tara tuna. Sɛla woo n yuum kɔ'ɔm dɛna dia ti ba yeti ba dikɛ kɛ͂ deon, ba yuum ni dikɛ la piseko n makɛ ma'a wa tara tuna.

Ŋwana pa'alɛ ti pimagesega wa tuuma zo'e zo'e yuum kɔ'ɔm dɛna la tu'a, sɛla n sɔi la pikuna n makɛ ma'a, gee me ka tibegɛ.

Pikuna ti pɔgesi yuum kelum tara ɛɛra pi'isa nyuuni, pɔgesesi yɛa n yuum tari ta'asi la, la yuum ni san ta paɛ ta'ama saŋa, ba yuum ni tara la pituna kina pi'isa ba nyuuni kula sa'ara kaam. n makɛ ma'a wa, ba ni dikɛ la miisi bii mitesi wugɛ ku.

Pikuna tuulum yele de la ba tari ku lagesera la lɔgerɔ kina dɛɛnduma yɛa. Ba dɛɛma yire san tara kuurɛ, ba yuum ni dikɛ la pituna wa tuyi, iŋɛ suma iŋɛ kuyima puan gee iŋɛ tɛa me iŋɛ kuyima la me puan gee nyaa iŋɛ kamiŋebɔ, yaarum, nɛnkɛ'ɛŋa la kɔlegɔ duma sagelɛ tu puan tari kiŋɛ ba dɛɛma yire kuurɛ la.

Pɔka yuum ni san le yeti ka tɔ ki, ka yuum ni dikɛ la pimagesega wa ta loe ki pikãtɛ la puan bii bãarɛ puan nyaa tari kiŋɛ tɔɔren ta tɔ.

Pɔgesi yuum kelum tara la piseto n makɛ ma'a la kina da'a. Sansɛka woo ti pɔka yɛ’ɛsa da'a ti ka ta koose bii ka ta da lɔgerɔ da'an, pikuna wa n de piseko ti ka ni tari kiŋɛ ta da ka boti ka da sɛla la. Sɛla n sɔi la pikuna n ani fagefaga gee makɛ ma'a ta’am zãla.

Ba yuum ni san le kɔ ti dia seke dikerɛ, ba yuum ni tara la pimagisa wa kina ŋmata bii buna ki la. Ba yuum ni san le yeti ba ta yɔ bitɔ bii bɛresi, pikuna wa ti ba yuum tara tuna. Sɛla woo n yuum kɔ'ɔm dɛna dia ti ba yeti ba dikɛ kɛ͂ deon, ba yuum ni dikɛ la piseko n makɛ ma'a wa tara tuna.

Ŋwana pa'alɛ ti pimagesega wa tuuma zo'e zo'e yuum kɔ'ɔm dɛna la tu'a, sɛla n sɔi la pikuna n makɛ ma'a, gee me ka tibegɛ.

Pikuna ti pɔgesi yuum kelum tara ɛɛra pi'isa nyuuni, pɔgesesi yɛa n yuum tari ta'asi la, la yuum ni san ta paɛ ta'ama saŋa, ba yuum ni tara la pituna kina pi'isa ba nyuuni kula sa'ara kaam.

Pibila

Pibila wa yuum de la piseko ti ba yuum tara kinka'asi wugera ku. Ba me yuum ni ta'am kelum dikɛ mitesi wugɛ. Pituna yuum de la piseto n kɔ’ɔm ka ba’am gãregɛ. Pituna yuum kɔ'ɔm makɛ la ma'a. Ba me yuum pugum ka ba’am tara ba tuna tuunkãra.

Pɔka yuum ni san yɛ’ɛsa ka sɔ yire ti ka ta bisɛ ba, ka yuum ni dikɛ la pibila wa vuge zuo bii zãlɛ kiŋɛ. Bala ti pɔka la sɔ yire duma san ta nyɛ ka ti ka kini la pi’ɔ la, ba mi ti ka kini mɛ la pupeelum gee ka san ta kina gee ti pi’ɔ la ka bɔna ka zi’an, la pa'alɛ ti yele n boi. La ta'am dɛna ka sɔ yire la ti ka yɛ'ɛsa, la me kelum ta'am dɛna ka sira yire. La ta'am dɛna kaŋa la ka sira n zabɛ bii kaŋa la ka sira ma n zabɛ.

Pɔka la me yuum ni kina gee zãla pibila wa dɛna la, ka san ta paɛ ka sɔ yire bisɛ ba gee kula ti ba bɔ'ɔra ka sɛla ka wan to’e iŋɛ bini kule. Bala la, pi’ɔ la zãlega tuulum yele kankaŋi n yuum de se’em la bala.

Pɔka la san ka ta bɔna ti ba kiŋɛ ta yele ka sɔ yire duma ti ba kina na ti ba kaɛ, ba yuum ni dikɛ la pibila wa loe ki gee dikɛ fuo pa'asɛ ti ba ta pile ba poyua la.

Ba san le ta ita pɔka la kuurɛ ti pɔka la yire duma wa'am na gee kule ti ba yeti ba doose poore, pɔka la bipugela n ni kelum dikɛ pibila wa vuge ka zuo gee sɛgelɛ vɔɔ la vɔnɛŋa tole nɛŋa ti ba dɔla. Ba yuum iti ŋwana wa dɛna la pɔka la n yuum ni yɛ'ɛsa ba yire la, ka yuum ni tara la pi’ɔ ti ba ta'am ta bo ka sɛla. Bala nuu ti a bipugela la ni kelum dikɛ pi’ɔ la zãla la. Ba yuum ni san ta paɛ se'em woo bii yire woo yuum ni bo pɔka wa sɛla la, pɔka la bipugela bii ka bibudibela pɔga wan doose yɛa aŋa woo mɛ to'ose lɔgerɔ. Ba yuum ni ta'am bɔ lɔgerɔ magesɛ wuu; kemɔlega, zɛa, sama, naara, ma'ana, kinkã, dɔɔrɔ la yɛla zo'e zo'e ti ba tari lebe kule ta nyɔ pɔka la kuurɛ.

Ba yuum ni san ta nyu'ura pɔka la kuurɛ, ba yuum ni dikɛ la pibila wa pa'asɛ bini ti la pa'alɛ ti ba keese ka ti ka to'e ka lɔgerɔ paɛ ki'induma.

Pitɔ yuum de la nimmu'urɛ lɔgerɔ paa bo pɔka. Pɔka yuum ka boi yire puan gee ka tara pi’ɔ. Pɔka yuum san bɔna gee ka tara pi’ɔ ka yire puan la pa'alɛ ti ka tuuma zo'e zo'e kan ta'am tum, sɛla n sɔi la pɔka la tuunɛ woo puan pitɔ tuuma yuuma kɔ'ɔm bɔna bini la bala. Pɔsera pɔka n nan vɔi dikɛ ta paara ka ta tigɛ sagebɔ daarɛ, pi’ɔ yuuma kɔ'ɔm bɔna la bala.

Pitɔ wa yuum kelum kɔ'ɔm dɛna la nu'ɔ tuunɛ bɔ'ɔra pɔka yɛsera la pitɔ wuka puan. Pitɔ wuka yuum kɔ'ɔm ka dɛna sɛla ti pɔka woo wan ta'am wugɛ. Pitɔ wuka tɔi mɛ ti fum se'em san bɔta ti fu zamesɛ see ti fu kiŋɛ paɛ pɔgesɛka n tã wugera gee wan ta'am zamesɛ fu, gee pɔgesesi n yuum ka tã wugera la, bama tuunɛ yuum de la ba wugɛ ti ba da.

Bala la, pitɔ wuka yuum kɔ'ɔm dɛna la nu'ɔ tuunɛ bo pɔgesi, gee fu san bisɛ zina beere wa, tunndina nyaa ki mɛ. Pɔgesi zo'e zo'e ka le ta’am wugera pitɔ gee pɔgenya'asi ayina ayima ma'a. Pɔgesi me pugum ka tara pitɔ wa tuna si tuuma. Si nyaa tari la tã’aselaasi, wurɔbalaasi la fɛtilaaza bɔɔresi ti la nyaa kɔ'ɔm sɔɛ pitɔ tuuma tuna. Tumam zina beere wa pɔgesi me pugum kan ta'am maalɛ tã’aselaa bii wurɔbalaa gee nyaa kɔ'ɔm gee la da'a ma'a.