Chovgan

Chovgan, Chowgan gee ti basɛba yi'ira ti Chogan (Persian: چوگان, romanized: čōwgan)la de la inkpemesegɔ de'eŋo ti ba ni tara wiiri de'ena ka ti la ze'ele kuremi sa Iran tiŋa puan (Persia).Daami sa la, de'eŋo wa yuum de la sɛba duma n yese naduma yɛa bii naduma buuri puan ma'a n yuum de'eni ka. Ba ni zamesɛ wiiri misi mɛ tara ita de'eŋo wa gee la kɔ'ɔm ka dɛna weefo woo ti ba wan ta'am dikɛ de'em de'eŋo wa. Pooren ti de'eŋo wa nyaa yuum paɛ zian woo magesɛ wuu Asian duma tiŋa puan. Ba de'eni ka la peoples. Iran tiŋa n boi Azerbaijan, Tajikistan la Uzbekistan kelum pa'asɛ.

Chovgan

Named after	chaugan
Country	Iran, Azerbaijan
Country of origin	Azerbaijan, Iran
Intangible cultural heritage status	Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, list of Intangible Cultural Heritage in Need of Urgent Safeguarding

La dela  2013 yuunɛ la puan ti chovqan n boi Azerbaijan tiŋa puan la yuum nyaa po pa'asɛ UNESCO duma buuri malema tɛrega yu'ura gulesegɔ la puan.

Gee nananawa, la nyaa paɛ zi'an woo mɛ hali ta paɛ solemitiao woo puan gee ba yi'iri de'eŋo wa la polo zina beere.

Tuusum yɛla

Chovgan ze'ele la Iran (Persia) tiŋa puan gee kelum dɛna Persian duma tiŋa la za'a  de'eŋo ti nɛrekara woo tara de'ena. budaasi la pɔgesi za'a ta'am de'em de'ena de'eŋo wa mɛ. Chovgan pɔsɛ bɔna mɛ la tisi wa za'a waabi puan ti la ka tara beene. De'eŋo wa  de la sɛla ri kuremi duma yuum pugum tara di de'ena hali bilam saŋa ri ba yuum tara de'eŋo wa saŋa duma wa'am ti la kelum bɔna paɛ zina beere wa. Gee pooren, de'eŋo wa yuum ta dɛna la sɛla ti ba yuum nyaa dikɛ yuuma la sɔlema pa'asɛ. Yuum tusa ayi n tole la puan ti Iran tiŋa nɛreba nyaa yuum tari de'eŋo miŋa paɛ kootum duma puan la tinbibesi woo puan. Hali guleseba basɛba yeti de'eŋo la yuum pufum pɔsɛ gaŋɛ bala mɛ magesɛ wuu yuum tusa anuu n tole la puan sa.paɛ yuum tuserɛ diyina puan gee ze'ele Medes so'olum puan. La kɔ'ɔm dɛna la saŋa kaŋɛ la ma'a ti ba yuum pi'ilum sɛla ti ba yi'ira ti polo la. La kelum dɛna la Parthian gɔmena saŋa la puan n de wuu (247 BC - 224 AD). Ba kelum pa'asɛ yeti de'eŋo wa yuum de la sɛla ti  nɛreba zo'e zo'e yuum tari pupeelum ti ba iŋɛ de'eŋo wa yele yele wuu saŋa sɛka ti. Fu san bisa Oxford Dictionary of Late Antiquity, polo (ti ba yi'ira ti as čowgān bɔna Persian tiŋa puan n de chovgan la). Pɔsega la puan, ba kelum yuum yeti Persian boole de'eŋo  n de yelesunɛ bɔna saŋa sɛka ti Sasanian yuuma dɛna naba la (224–651). La yuum kelum dɛna la naduma tuuma ti ba pa'ala buuri la nɛreba yɛsa sɛla n de de'e'ŋo wa ti zo'e zo'e la yuum dɛna la Sasanian yizuo la yuunɛ ti ba ita bala.  Naba Shapur II yuuma zamesɛ de'eŋo wa mɛ n de polo la de'eŋo wa ti saŋa sɛka ti a yuum dɛna  yuuma ayopɔi la puan bɔna  316 AD yuuma la puan to zo'e zo'e  la yi'ira ti "chovgan," Hali la nananawa ba kelum de'ena de'eŋo wa mɛ zina beeren wa puan.[viisegɔ lɔkɔ nari la bɔna kalam]

Solemiisibyuum lagum po suŋɛ mɛ ti de'eŋo wa yuum nyaŋɛ yirege paɛ zi'an woo bɔna duneya wa zuo. Bala la, chovgan yuum tari la teere ze'ele India wa  paɛ  England tiŋa puan bɔna 19th century yuuma la puan. Yele zo'e zo'e to solemiisi  ti basɛba dɛna wuu ba yuum ta'am tee de'eŋo la yu'urɛ ti la dɛna "polo," gee yuum kelum dikɛ de'eŋo wa pa'asɛ duneya inkpemesego de:eno la puan bɔna 1900 yuunɛ la puan bɔna Paris tiŋa puan.[viisegɔ lɔkɔ nari la bɔna kalam]

Chovgan sɛka n boi Iran

Chovgan gee ti ba kelum yi'ira ti chowkan bɔna  Sasanian na'am dia saŋa puan la (Middle Persian: čowkān),[ yuum po pa'asɛ la naduma tuunɛ la n de ba pa'ala nɛreba de'eŋo wa suŋerɛ n de sɛla la sɛla bo'ora buuri la nɛreba Ba kelum pa'asɛ yeti de'eŋo wa yuum de la sɛla ti  nɛreba zo'e zo'e yuum tari pupeelum ti ba iŋɛ de'eŋo wa yele yele wuu saŋa sɛka ti. Fu san bisa Oxford Dictionary puan Antiquity, polo (ti ba yi'ira ti as čowgān bɔna Persian tiŋa puan n de chovgan la). Pɔsega la puan, ba kelum yuum yeti Persian boole de'eŋo  n de yelesunɛ bɔna saŋa sɛka ti Sasanian yuuma dɛna naba la (224–651). La yuum kelum dɛna la naduma tuuma ti ba pa'ala buuri la nɛreba yɛsa sɛla n de de'e'ŋo wa ti zo'e zo'e la yuum dɛna la Sasanian yizuo la yuunɛ ti ba ita bala. Naba Shapur II yuuma zamesɛ de'eŋo wa mɛ n de polo la de'eŋo wa ti saŋa sɛka ti a yuum dɛna  yuuma ayopɔi la puan bɔna  316 AD yuuma la puan to zo'e zo'e  la yi'ira ti "chovgan," Hali la nananawa ba kelum de'ena de'eŋo wa mɛ zina beeren wa puan.[viisegɔ lɔkɔ nari la bɔna kalam]

Solemiisibyuum lagum po suŋɛ mɛ ti de'eŋo wa yuum nyaŋɛ yirege paɛ zi'an woo bɔna duneya wa zuo. Bala la, chovgan yuum tari la teere ze'ele India wa  paɛ  England tiŋa puan bɔna 19th century yuuma la puan. Yele zo'e zo'e to solemiisi  ti basɛba dɛna wuu ba yuum ta'am tee de'eŋo la yu'urɛ ti la dɛna "polo," gee yuum kelum dikɛ de'eŋo wa pa'asɛ duneya inkpemesego de:eno la puan bɔna 1900 yuunɛ la puan bɔna Paris tiŋa puan pooren ti satisi basɛba n boi Roman so'olum puan la nyaa yuum zamesa de'eŋo wa gee ba yuum boi e la yu'urɛ kayima ti ba yi'ira la ti tzykanion, n de yelebire n ze'ele derives from Persian tɔgum puan. saŋa sɛka ti Theodosius II, yuum dɛna naba  bɔna Roman yizuo puan la ti ba yuuma pɔsɛ de'ena  tzykanion wa bɔna   tzykanisterion (polo stadium). saŋa sɛka ti   Tang na'am la  (618–907), ti de'eŋo wa yuuma nyaa nyɛta baŋerɛ gee ti polo wa yuuma kiŋɛ yakɛ  China tiŋa puan za'a waabi.[9][13]  Oxford Dictionary of Late Antiquity, la yeti nɛreba zo'e zo'e  nyaa yuum bɔta polo wa yele bɔna Tang Chinabtiŋa puan la yuum de la sɛla ti nɛreba bɔta yɛsa la Sasanian zuo".

Yu'urɛ wa n nyaa tee dɛna Polo la zuo yuum basɛ mɛ ti ba yuum pɔsɛ pa'ala nɛreba de'eŋo wa n de'eni se'em hali ti ba yuum ta po pa'ala tuntuneba woo n boi naduma yɛla waabi. La yuum ta paɛ la beene de'eŋo wa yuum dɛna Iranian duma buuri de'eŋo bunkatɛ tiŋa la puan. Nerɛ woo de:eni de'eŋo wa mɛ. Budaasi de'eni mɛ ti pɔgesi de'ena yele yele wuu naba Khosrow II Parviz AD saŋa la puan.Persian zaaleŋa yuum ta'am lagesɛ yɛla la woo mɛ kiŋɛ suŋa suŋa.[viisegɔ lɔkɔ nari la bɔna kalam] budaa kayima ti ba yuum yi'ira e ti Ferdowsi la n yuum de Mina daana n gulesɛ de'eŋo yɛla wa biŋe hali ti la bɔna gɔnɔ puan.

Fu san bisa pɔsega la puan la, Ferdowsi yuum iŋɛ la de'eŋo bo Turanian nɛreba la sɛba duma n yuum doli Siyâvash, Iranian yizuo duma bɔna  pɔsega saŋa wa puan. Mina n yuum gulesɛ sakerɛ wa nuurɛ yuum ku'ɛ mɛ ti a mina yɛla yɛsa de'eŋo wa mi'ilum. Ferdowsi kelum gulesɛ biŋɛ ti bala ma'am saŋa la ti naba Shapur II  n ze'ele Sasanian naba yizuo la puan la yuum mi zamesɛ de'eŋo wa a yuuma ayopɔi puan. Zɛsɛka ti ba yi'ira ti Naqsh-i Jahan n boi Isfahan tiŋa puan la yuum de la sɛla ti naba Abbas yuum mɛ bɔna 17th century yuuma la puan[viisegɔ lɔkɔ nari la bɔna kalam]

Naqsh-e Jahan de'eŋo zi'an wa n boi Isfahan tiŋa puan ti nɛreba kina zamesa polo de'eŋo wa itegɔ.

Sultan Qutb al-Din Aibak ti ba yeti a de la Turkic duma puleŋa gee dɛna da'atɛ bɔna Afghanistan tiŋa nuuren so'olum puan la yuum nyaa ta dɛna la naba bo'ora  India tiŋa nuuren bɔba. Ba yeti a yuum bisɛ a tiŋa nɛreba la yuum tuserɛ la kibesi siyi la ayoobi sugenuurɛ bunaasi bɔna 1206 ta paɛ 1210 yuuma la puan gee yuim nyaa nyɛ dɛŋa ka bɔna 1210  yuunɛ la puan se'em ma'a ti a yuum de'ena polo de'eŋo wa la. A yuum boi bini de'eŋo la polo de'eŋo bɔna weefo zuo gee ti a weefo la yuum ta lui tiŋa. Ba yuum law e ke'ele la tiŋa kasɛka ti ba yi'ira ka ti Anarkali bazaar bɔna Lahore tiŋa puan (gee ka nyaa boi la Pakistan nananawa). Aibak's dayua ri ba yuum yi'ira e ti Aram mi yuum ki la 1211 yuuma la puan bala la Shams-ud-din Iltutmish n mi yuum de puleŋa gee dɛna da'atɛ bo'ora Turkic yaabeduma la mi yuum ki la saŋa kaŋa puan nuu.

Chovgan bɔna Azerbaijan

La yuum de la yuum kɔbesi pia la ayoobi n tole la (16th century) puan chovgan de'eŋo wa nyaa yuum pɔsɛ de'ena ti la ŋwɔna la sɔlema n boi Khosrow la Shirin sɔlema puan se'em la. Azerbaijan tiŋa puan, chovqan yuum de la (Azerbaijani: Çövkən) sɛla ti ba dikɛ e ti a dɛna inkpemesego de'eŋo bunɔ.

Mina n yuum gulesɛ sakerɛ wa nuurɛ yuum ku'ɛ mɛ ti a mina yɛla yɛsa de'eŋo wa mi'ilum. Ferdowsi kelum gulesɛ biŋɛ ti bala ma'am saŋa la ti naba Shapur II  n ze'ele Sasanian naba yizuo la puan la yuum mi zamesɛ de'eŋo wa a yuuma ayopɔi puan. Zɛsɛka ti ba yi'ira ti Naqsh-i Jahan n boi Isfahan tiŋa puan la yuum de la sɛla ti naba Abbas yuum mɛ bɔna 17th century yuuma la puan[viisegɔ lɔkɔ nari la bɔna kalam]

Naqsh-e Jahan de'eŋo zi'an wa n boi Isfahan tiŋa puan ti nɛreba kina zamesa polo de'eŋo wa itegɔ. Sultan Qutb al-Din Aibak ti ba yeti a de la Turkic duma puleŋa gee dɛna da'atɛ bɔna Afghanistan tiŋa nuuren so'olum puan la yuum nyaa ta dɛna la naba bo'ora  India tiŋa nuuren bɔba. Ba yeti a yuum bisɛ a tiŋa nɛreba la yuum tuserɛ la kibesi siyi la ayoobi sugenuurɛ bunaasi bɔna 1206 ta paɛ 1210 yuuma la puan gee yuim nyaa nyɛ dɛŋa ka bɔna 1210  yuunɛ la puan se'em ma'a ti a yuum de'ena polo de'eŋo wa la. A yuum boi bini de'eŋo la polo de'eŋo bɔna weefo zuo gee ti a weefo la yuum ta lui tiŋa. Ba yuum law e ke'ele la tiŋa kasɛka ti ba yi'ira ka ti Anarkali bazaar bɔna Lahore tiŋa puan (gee ka nyaa boi la Pakistan nananawa).